دیدار با جمال میرصادقی، یک ذهن جوان - مهسان بلاگ

هوای سرد دی ماه بر تن مان نشسته که وارد خانه اش می شویم. دیدن چهره بشاش و روی گشاده اش سیلی از گرما را روانه مان می نماید. در اتاق پذیرایی خانه اش با مبلمانی ساده و دیوارهای سفید پر از نقاشی نشسته است. اتاقی که پنجره هایش، صفای حیاط را به دیوارهای اتاق راهنمایی می نماید. همه چیز این خانه حکایت از قدمت دارد؛ قدمتی به وسعت تمام سال های زحمت و اندیشه مردی که برای فرهنگ و ادب این مملکت همت گمارده است.

جمال میرصادقی متولد 1312 در تهران و فارغ التحصیل رشته ادبیات فارسی از دانشکده ادبیات و علوم انسانی دانشگاه تهران است. خودش می گوید شغل های زیادی داشتم، از کارگری تا معلمی و کتابداری، کارشناس آزمون سازی در سازمان امور اداری و استخدامی کشورو همچنین مسئول اسناد قدیمی در سازمان اسناد ملی ایران و بعدها مدرس دانشگاه در رشته ادبیات و ادبیات داستانی. او نویسنده ای است که علاوه بر چندین رمان و داستان کوتاه، پژوهشگر است و چندین جلد کتاب و مقاله در قالب پژوهش ادبی منتشر نموده است.

طنز دلنشینی دارد و از آغاز علاقه اش به ادبیات داستانی برای ما می گوید من از یک خانواده کارگر بودم. بچه که بودم مادرم برای من زیاد قصه تعریف می کرد. مدتی بود مادر من قهر نموده بود و خانه نبود. تابستان یک ظهرخیلی گرم بود و بقیه اعضای خانه خواب بودند. حوصله ام سر رفته بود. صدای کوچه را شنیدم. رفتم دیدم در قفل شده و نمی توانم بیرون بروم. احساس تشنگی کردم. رفتم زیرزمین که آب بخورم. صندوقی توجهم را جلب کرد. درآن را باز کردم. کتابی پیدا کردم پر از شکل و طرح. کلاس چهارم دبستان بودم و عکس ها برایم جذاب بود. آمدم بیرون و توی سایه نشستم. کتاب سختی بود ولی آغاز کردم به خواندن و مرا گرفت و مجذوب کتاب شده بودم. چنان در من اثر گذاشته بود که دو مرتبه خواندم. مادربزرگ کتاب را دست من دید و دعوایم کرد و گفت حق نداری آخرش را بخوانی ودنبال من دوید که کتاب را بگیرد، غافل از اینکه من ته داستان را خوانده بودم. من آن روز غم رفتن مادرم را فراموش کردم و این مقدمه ای شد برای من و آغاز و مواجهه با ادبیات بود و در واقع کشف پتانسیلی که ادبیات درون خودش دارد.

از دو نفر اسم می برد که خیلی در زندگیش نقش داشتند؛ بهار و شفیعی کدکنی. به گذشته باز می گردد و از روزهایش با بیژن مفید می گوید. خاطراتی که چنان نسیم به صورتش می زند و هنوز برایش شعف انگیز است؛ اول فکر کردم کتاب فروش می شوم. در دوره لیسانس که ادبیات می خواندم با بیژن مفید دوست بودم. بیژن شعر و نمایشنامه می نوشت و من آن ها را می خواندم و من داستان می نوشتم و بیژن می خواند و خلاصه کارهای ما مدام با هم رد و بدل می شد. مفید خانواده فرهنگی داشته و من هر چه به او نزدیک تر می شدم علاقه ام به نوشتن عمیق تر شد و الان که 86 ساله هستم ، اگر یک روز ننویسم روزم روز نمی گردد. نوشتن خشنودم می نماید و نوعی ارضای درونی به من دست می دهد.

یاد اولین داستانش که در مجله سخن چاپ شد، می افتد و می خندد داستانی برای مجله سخن فرستادم. داستان من منتشر می گردد حتی اسمم روی جلد می آید. فکر کردم در حد یک سلبریتی معروف شدم. ولی بعدها دیدم هیچ کسی تحویلم نگرفت، نه خانواده نه دانشگاه و نه حتی دوستانم. از همان جا فهمیدم که ما نمی توانیم این توقع را داشته باشیم که به عنوان نویسنده شناخته شده باشیم.

تعداد بیشتر زنان در این حوزه که به دیدارش آمده اند، باعث می گردد که از کتاب زنان داستان نویس نسل سوم یاد کند برای نوشتن کتاب زنان داستان نویس نسل سوم، من 90 تا مجموعه خواندم و دیدم چه فورانی از زنان داستان نویس داریم. در نسل اول زنان ما فقط سیمین دانشور را داشتیم. در نسل بعدی پنج زن بودند و در نسل سوم انفجار زنان داستان نویس بود.

در جواب یکی از بچه ها که از او می پرسد چند بار جمال میرصادقی نویسنده به این فکر نموده که به درد این کار نمی خورد، می گوید من به همه داستان نویس ها توصیه می کنم که جا نزنید. بارها شده که حس کنم به درد این کار نمی خورم. برای همین همواره می گویم ناامید نشوید. ما دکتر و مهندس زیاد داریم ولی با وجود جمعیت هشتاد میلیونی، چقدر داستان نویس خوب داریم؟ بخوانید و زیاد بازنویسی کنید و مایوس نشوید. من برخی داستان هایم را بیست بار نوشته ام. اگر می خواهید نویسنده شوید حداقل به مدت سه ماه این تمرین را داشته باشید. ساعتی خاص را برای این کار اختصاص دهید و همواره همان ساعت را مشغول نوشتن شوید و هر واقعه ای را بنویسید. داستان را شبیه محبوبی ببینید. داستان های کوتاه ما اگر از داستان های فرنگی سر نباشد از آن ها کمتر هم نیست. من تقریبا بیست، سی سال پیش که سفری به آمریکا داشتم مجموعه ای از داستان های کوتاه از جمله داستان های خودم را دیدم که مردم آنجا اعتقاد داشتند این ها فوق العاده است و این برایم خیلی جالب بود.

میرصادقی دایم در حال آموزش دادن است و در همین دیدارکوتاه هم، توصیه هایی برای پیشبرد نوشته های دوستداران ادبیات داستانی دارد توصیه من این است که اول در دو صفحه خلاصه را بنویسید که یادتان نرود بدون این که به اول شخص یا دوم شخص یا حقیقت مانند کاری داشته باشید. بعد مثل بچه ای این را تربیت کنید. ببنید چه نثری می خواهید؛ نثر گفتاری یا نوشتاری. هرگز سراغ نثر ژورنالیستی نروید. توصیه من این است که هیچ وقت نثر ادبی و نوشتاری به کار نبرید. چون سنت گراست. طرف شعر است ورسیدن به آن کمی مشکل است. از بین نویسنده هایی که سبک نوشتاری دارند تنها گلستان است که جنبه شاعرانه دارد و خیلی های دیگر که نثر ادبی نوشتاری دارند، نثر کهنه ای دارند. به سراغ نثر گفتاری بروید. مثل جلال آل احمد که در قصه ها نقل وقایع می نماید. قصه هایش خصوصیت روانشناختی دارند.

نثر گفتاری یعنی همان جوری که حرف می زنید، بنویسید. ممکن است خیلی جاها گیر بکنید. شما هر موضوعی را که در ذهن دارید می توانید بگویید و بیاورید چون ذخیره ذهنی دارید ولی اغلب در کلمات گیر می کنیم. برای ذخیره سازی کلمات باید زیاد بخوانیم. احمد محمود نثر خوبی دارد و در این زمینه بسیار یاری تان می نماید. شاهکارش هم داستان همسایه هاست و یکی از قوی ترین رمان های ایرانی است. یک صفحه از کتاب را بخوانید وببندید. بعد به ذهن تان مراجعه کنید و از روی همان صفحه رونویسی کنید. به طور قطع اول کار گیر می کنید ولی به مرور، کلمات ذخیره ذهن می شوند و تمرین خوبی است. داستان امروز باید نقل روانشناختی فردی داشته باشد. انسان با روانش زندگی می نماید. دو نفر از ما شبیه هم فکر نمی کنیم.

خصوصیات اخلاقی و روانی ما متفاوت است. به همین دلیل می بینیم در طی زمان های مختلف، نویسنده های بزرگ و در طی گذر زمان، روایت شان به تناسب زمان با رعایت همین ویژگی فرق می نماید. وقتی زمان عوض می گردد برخورد نویسنده ها هم برخورد عاطفی است. مثلا عشق آن زمان ها چه جوری بوده و الان به چه شکل است. به همین دلیل داستان هرگز نخواهد مرد. همواره می آید و ادامه دارد. او تاکید دارد که چندعامل را در نوشتن داستان ها حتما در نظر بگیرید؛ تجربه، مشاهده و بینش و شناخت و حتما یادتان باشد در حیطه داستان ایدئولوژی محور نباشید، انسان محور باشید. در ادامه می گوید من صمیمانه توصیه می کنم اگر می خواهید بنویسید، نبافید. از خودتان آغاز کنید و از دیگری نبافید. انبار شما همواره پر است. در کودکی یک جور بودید و نوجوانی و جوانی جوری دیگر. ذهن عوض می گردد و وقایع را جور واجور می بینید.

جمال میرصادقی ما را به طبقه بالای خانه اش می برد تا کتابخانه اش را از نزدیک ببینیم. هیجان دیدن جایی که خلوتگاه چندساعته یکی از مفاخر ادبی ایران است، لبریزمان نموده. قدم به آن گوشه دنج می گذاریم. انبوه کتاب های انباشته شده در قفسه ها و بیرون قفسه روی زمین به چشم می خورد. دورتا دور پر است از کتاب و نوشته. میزی پر از برگه و نوشته و کامپیوتری کوچک در کنار یکی از قفسه های کتابخانه جا خوش نموده است. درهم برهمی روی میز حکایت از کلمه هایی دارد که ساعت ها در این چهاردیواری پرنور خلق می شوند و جاری می شوند.

راضی نمی گردد که دست خالی از خانه اش برویم. با سختی به پشت تختش می رود تا از کتاب هایش هدیه ای بدهد. در سرمای بعدازظهر دی ماه خانه استاد را ترک می کنیم. با لبخندی هنگام خداحافظی بدرقه مان می نماید و می گوید: حتما باز هم اینجا بیاین.

تور روسیه: تور سوچی، تور مسکو، تور سن پترزبورگ، تور تابستان نوروز، بهار روسیه